بازاریابی شبکهای یا همان نتورک مارکتینگ، نوعی شیوه فروش است که در آن کمپانیها محصولات خود را بدون تبلیغات و بدون واسطه به فروش میرسانند، و مشتریان پس از خرید در صورت تمایل میتوانند محصولات کمپانی را بازاریابی کنند و به ازای این کار سود بگیرند. درآمد در بازاریابی شبکهای، هم در ازای فروش مستقیم کالا و هم در ازای فروش از طریق زیر مجموعه کسب میشود.
با مجله واگویه همراه باشید، ما در این مطلب قصد داریم تا شما را با پیشینه و تاریخچه بازاریابی شبکهای در جهان و در ایران آشنا کنیم.
تاریخچه بازاریابی شبکهای در جهان
برای نخستین بار یک شرکت دوچرخه سازی در روسیه از ایده بازاریابی شبکهای استفاده کرد و برنامهای ترتیب داد که مشتریان با پرداخت ۱۰ روبل بتوانند صاحب دوچرخه شوند. اگر آنها چهار مشتری دیگر نیز معرفی کنند میتوانستند به ازای پرداخت ۵۰ روبل، تنها با ۱۰ روبل دوچرخه بخرند. ولی فروش کمپانی به سرعت اشباع شد.
از آن پس این روش بازاریابی در روسیه صد در صد کلاهبرداری تلقی شد. و این نقطهی عطفی شد که سیاستمداران، اقتصاد دانان و جامعه شناسان زیادی به دنبال پیدا کردن راهی برای استفاده از این ایده به نفع همگان بگردند.
اولین شرکت بازاریابی شبکهای قانونی
اولین شرکتی که به طور رسمی فعالیت بازاریابی شبکهای خود آغاز کرد، کمپانی ویتامین کالیفرنیا بود که نام خود را در سال ۱۹۳۹ به نوترالایت تغییر داد، و امروزه هم محصولات خود را از طریق کمپانی اموی (Amway) به فروش میرساند.
اموی یک شرکت آمریکایی است که از تکنیکهای بازاریابی شبکهای استفاده میکند و انواع محصولات شامل محصولات سلامتی، زیبایی و لوازم بهداشت در منزل را به فروش میرساند. در سال ۱۹۷۴ طرح این شرکت فعالیت هرمی شناخته شد و از ادامه فعالیت شرکت جلوگیری گردید.
اموی برای رفع اتهام از خودش در مدت ۴ سال میلیونها دلار برای هزینههای قانونی پرداخت کرد. تا در نهایت در سال ۱۹۷۹ FTC یا کمیسیون تجارت فدرال رای داد که AmWay یک شرکت هرمی یا Pyramid نیست. آن زمان بود که FTC بازاریابی شبکهای را به عنوان یک سیستم توزیع قانونی و موثر معرفی کرد .
اموی با رتبه ۱۱۴ در بین بزرگترین شرکتهای خردهفروشی دنیا توسط دلویت در سال ۲۰۰۶ دستهبندی شد و با رتبه ۲۵ بین بزرگترین شرکتهای خصوصی در ایالات متحده توسط مجله فوربز در سال ۲۰۱۲ دسته بندی شد. در حال حاضر اموی در بیش از ۵۰ کشور دنیا نمایندگی و در بیش از ۸۰ کشور دنیا مشتری دارد.
با قانونی شدن نتورک مارکتینگ و در کنار آن پیدایش بستر اینترنت، نتورک مارکتینگ وارد فازی جدید گردید و به سرعت در میان شرکتهای مختلف رواج پیدا کرد، و هزاران شرکت فعالیت خود را در این زمینه آغاز کردند.
تاریخچه بازاریابی شبکهای در ایران
بازاریابی شبکهای، از ابتدا به شکل صحیح وارد ایران نشد، بلکه از این تجارت نوپا در ایران سوء استفادههای زیادی گردید. طرح اولیه شرکتهایی که در ایران شروع به فعالیت کردند بازاریابی شبکهای نبود، بلکه آدم ربایی شبکهای بود! به این معنا که انسانها محصول خاصی را بازاریابی نمیکردند، بلکه صرفا پلنهای درآمدزایی را میفروختند و اکثر شرکتهای نتورک، اصلا محصول واقعی و حقیقی نداشتند.
از سال ۱۳۷۹ شرکت گلد کوئست (گزارشی در مورد گلد کوئست در بیبیسی فارسی) در کشور ایران شروع به فعالیت کرد. رفته رفته رشد این شرکت با فریب مردم زیاد گردید. با افزایش رشد این شرکت، شرکتهای دیگری نیز پا به عرصه نهادند که نقطه مشترک تمامی آنها فعالیت هرمی بود، و محصول نقش چندانی در فعالیتهای آنها نداشت. در واقع در این شرکتها فقط پلن بود که فروخته میشد.
در ایران، هر از چند گاهی یک سیستم و شرکت جدیدی شکل میگرفت و پول عدهی زیادی به باد میرفت. از سال ۱۳۸۳ با افزایش شکایتهای مردمی که در این شرکتها متضرر شده بودند، دولت شروع به تبلیغات منفی و نشان دادن ماهیت واقعی این شرکتها نمود. پس از آن، با برخوردهایی که بصورت نه چندان قوی با این شرکتها انجام گرفت، فعالیتهای این شرکتها به صورت محدودتر و مخفیتر ادامه یافت.
شروع فرایند قانونی شدن بازاریابی شبکهای
لازم به ذکر است که تمامی این شرکتها در ابتدا ادعای فعالیت بر اساس الگوی بازاریابی شبکهای واقعی و صحیح را مینمودند، اما در واقع به فعالیت هرمی خود میپرداختند. در ادامه در سال ۱۳۸۶ شرکتهایی همچون «سوئیس کش» پا به عرصه گذاشتند که دیگر عملا کارشان مانی گیم (بازی با پول) بود. در این سیستم، بستر اینترنت در ایران بسیار به رشدشان کمک کرد. دولت در تمام این مدت در تلاش برای از بین بردن این شرکتها بود، اما مانند علف هرز با منحل شدن یک شرکت، در کنارش شرکت دیگری سر بر میآورد.
به مرور دولت متوجه شد که تنها راه مبارزه با فعالیتهای هرمی و مانی گیم، ایجاد یک بستر سالم و قانونی و شرعی برای فعالیتهای بازاریابی شبکهای واقعی که محصول محور باشد است. بدین ترتیب اساسنامه ای در این زمینه تهیه گردید و به تصویب رسید. در این اساسنامه تلاش گردید تمامی ایرادات اقتصادی، قانونی و شرعی برطرف گردد، تا زمینه ساز شبکهای سالم در ایران شود.
بدین ترتیب وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام کرد که تمامی شرکتهایی که تمایل به فعالیت در زمینه بازاریابی شبکهای دارند باید نسبت به اخذ مجوز اقدام نمایند. از آن زمان تا کنون تعدادی شرکت موفق به اخذ مجوز گردیدهاند، و در حال فعالیت در این تجارت هستند.
آیا شما تا بحال تجربه فعالیت در چنین شرکتهایی را داشتهاید؟ نظر شما درباره سیستم بازاریابی شبکهای و شرکتهایی که با این شیوه فروش فعالیت میکنند چیست؟ لطفا نظرات و تجربیات خودتان را با ما و خوانندگان دیگر به اشتراک بگذارید.